Τα προβλήματα αναγνωρίζονται απ’ τους ψυχολόγους ως βασικό συστατικό στοιχείο της ζωής μας. Σύμφωνα με το μοντέλο του Liebeck προτείνονται 8 φάσεις στην προσπάθεια επίλυσης μικρών και μεγάλων προβλημάτων:
1. Προετοιμασία και πληροφόρηση: Αναλύεται η σημασία της επίλυσης προβλημάτων ως βασική θεραπευτική παρέμβαση. Η διαφάνεια επικρατεί σε αυτή την πρώτη φάση. Δίνονται έτσι ανάλογες πληροφορίες, όπως διάγνωση, ενδείξεις και η σημασία της συμμετοχής του θεραπευόμενου.
2. Περιγραφή του προβλήματος: Το πρόβλημα περιγράφεται σε διάφορα επίπεδα (συμπεριφορά, συναίσθημα, γνωσίες, διαπροσωπικές σχέσεις, φυσιολογία) και για κάθε επίπεδο απαντώνται οι παρακάτω ερωτήσεις (αύξηση, μείωση, τι, πότε, πως, που, ποιος, συχνότητα, ένταση, διάρκεια). Τέλος θα πρέπει να αναλυθούν οι κοινωνικές συνθήκες της κατάστασης.
3. Ανάλυση του προβλήματος: Τίθενται τα εξής ερωτήματα:
1. Πώς προέκυψαν τα προβλήματα και σε ποια κοινωνικά πλαίσια. 2. Πώς είναι οι κανόνες, τα σχέδια, τα σχήματα, τα οποία συντηρούν το πρόβλημα. 3. Τι κανόνες έχουν προκύψει. 4. Ποιο είναι το όφελος για το θεραπευόμενο. 5. Τι έχει προηγηθεί μέχρι σήμερα. 6. Τι θα γινότανε, αν η επίλυση προβλημάτων δεν οδηγούσε σε θετικά αποτελέσματα.
4. Ο τελικός στόχος χωρίζεται σε μικρότερους στόχους. Τα βήματα αυτά είναι ξεκάθαρα και πρέπει να επιτευχθούν σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
5. Σχεδιασμός επίλυσης: Στόχος είναι η εύρεση λύσεων, οι οποίες θα ταιριάζουν στις συνθήκες ζωής του ατόμου. Τα παρακάτω στοιχεία είναι βοηθητικά: -Σε ποιο πλαίσιο πρέπει να ψάξει. -Προηγούμενες εμπειρίες. -Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί να βρει λύσεις, τις οποίες δεν φανταζότανε. -Προτεραιότητες -Αν δεν βρεθεί λύση, τότε θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η κατάσταση. -Πειθαρχία και αυτοέλεγχος του θεραπευόμενου κατά την δοκιμή όλων των εναλλακτικών λύσεων.
6.Δοκιμή της λύσης: Το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με την πραγματικότητα. Παιχνίδι ρόλων και συστηματική αυτοπαρατήρηση μπορούν να εφαρμοστούν, ώστε να συλλεχτούν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για την επόμενη φάση.
7. Αξιολόγηση της δοκιμής: Οι σημειώσεις και παρατηρήσεις αξιολογούνται με κριτήριο τα βήματα 4 και 5. Έτσι καταλήγουμε στην απόφαση, αν θα κρατήσουμε την λύση στο ρεπερτόριό μας ή όχι. Το βήμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί ο στόχος.
8. Γενίκευση: Αν η εναλλακτική λύση καταλήξει στην επίλυση του στόχου, τότε η λύση αποτελεί ένα μοντέλο και για άλλα μελλοντικά προβλήματα. Έτσι τελειώνει η θεραπεία (Liebeck, 1996).
Η εισαγωγική φάση αποτελεί κατά την γνώμη μου μία απαραίτητη συμπλήρωση, μια και ένα βασικό μήνυμα της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεραπείας είναι η διαφάνεια στις θεραπευτικές διαδικασίες. Ο θεραπευόμενος έχει κάθε δικαίωμα για αναλυτική πληροφόρηση και ενημέρωση. Θα παρουσιαστεί ένα περιστατικό, στο οποίο εφαρμόστηκε το μοντέλο αυτό, αλλά η παρουσίαση θα γίνει στο σεμινάριο λόγω των ευαίσθητων δεδομένων.
Μοντέλο των D’ Zurilla & Goldfried (1971)
Το μοντέλο αυτό αποτελείται από 5 φάσεις:
1. Γενικός προσανατολισμός: Εξηγούμε στον θεραπευόμενο ότι τα προβλήματα είναι κομμάτι της ζωής μας και ότι πάντα υπάρχουν μία ή περισσότερες λύσεις. Στη συνέχεια εκπαιδεύουμε τον ασθενή στο να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα. Για να γίνει κάτι τέτοιο του δίνουμε διάφορα ερεθίσματα, όπως καταστάσεις, τις οποίες αποφεύγει, στις οποίες αντιδρά θυμωμένα, ή τις φοβάται ή νιώθει ανασφάλεια. Ερεθίσματα μπορεί να είναι πρόσωπα, με τα οποία δεν επικοινωνεί σωστά ή από τα οποία νιώθει εξαρτημένος-η. Ερεθίσματα μπορεί να είναι όμως και κάποια συναισθήματα, τα οποία θα πρέπει να αναλυθούν ή τέλος κάποιες αντιδράσεις σε προβληματικές καταστάσεις, όπως η παρορμητικότητα ή η παθητική συμπεριφορά.
2. Ορισμός του προβλήματος:.
Α. Ανάλυση της κατάστασης: Ανάλυση της κατάστασης: περιγραφή εξωτερικών χαρακτηριστικών, συναισθημάτων και σκέψεων γύρω από αυτήν την κατάσταση. Η χρησιμοποίηση παραδειγμάτων είναι απαραίτητη.
Β. Ανάλυση του στόχου: Α. Περιγραφή: Τι επιδιώκει ο θεραπευόμενος, Τι θα έβρισκε καλύτερο, με τι θα χαιρότανε και πότε. Β. Σημασία του στόχου: Σχέση του στόχου με το σύστημα αξιών του ατόμου: Τι είναι για αυτόν σημαντικό, τι θα έκανε για να πετύχει τους στόχους του, Τι σχέση έχει ο στόχος με μακροπρόθεσμους στόχους, ποιες συνέπειες και παρενέργειες φοβάται. Γ. Σύγκριση: Οι επιθυμίες θα πρέπει να συγκριθούν μεταξύ τους -Υπάρχουν αντιθέσεις μεταξύ τους; -Υπάρχουν αντιθέσεις ανάμεσα στους στόχους και τις νόρμες του κοινωνικού περίγυρου; -Υπάρχουν αντιθέσεις με το προσωπικό σύστημα αξιών; -Υπάρχουν μη ρεαλιστικοί στόχοι;
Γ.Ανάλυση των συγκρούσεων: Γιατί υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην τωρινή κατάσταση και στον τελικό στόχο; Πού είναι τα εμπόδια;
Δ. Δόμηση του προβλήματος: Ταξινόμηση των πληροφοριών με βάση την σχετικότητά τους για το πρόβλημα. Χωρισμός του προβλήματος σε μικρότερα προβλήματα ή στόχους. Αλλαγή οπτικής γωνίας: Πώς θα ήτανε η κατάσταση αν πετύχαινα τον στόχο μου; Νέες προοπτικές: Τοποθέτηση του προβλήματος σε ένα νέο πλαίσιο συσχετίσεων.
Στόχος δεν είναι μόνο η επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος αλλά και η εκπαίδευση στην διαδικασία επίλυσης προβλημάτων.
3. Εναλλακτικές λύσεις: Η μέχρι τώρα επεξεργασία δεδομένων οδηγεί στην αντίληψη κάποιων λύσεων. Στόχος είναι η εύρεση γενικότερων στρατηγικών δράσης, οι οποίες δεν θα αξιολογηθούν ακόμα. Ξεκινάει λοιπόν η διαδικασία συλλογής πληροφοριών με κάποια κριτήρια: -Απαγορεύεται η αξιολόγηση λύσεων -περίεργες λύσεις είναι επιθυμητές -η ποσότητα είναι επιθυμητή -συνδυασμοί και βελτίωση λύσεων είναι επιθυμητά
4. Απόφαση
Αποκλείονται οι λύσεις, οι οποίες δεν θα επιλεχτούν καθόλου. Για όλες τις υπόλοιπες λύσεις και για την καθεμία ξεχωριστά θα πρέπει να αναφερθούν οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για το ίδιο το άτομο αλλά και για το περιβάλλον του. Η κάθε λύση αξιολογείται ξεχωριστά (πολύ θετική-πολύ αρνητική) και αξιολογείται και η πιθανότητα, με την οποία θα παρουσιαστούν οι αναμενόμενες συνέπειες (πολύ πιθανό-αδύνατο).Τέλος επιλέγεται μία λύση και σχεδιάζεται το πώς θα πραγματοποιηθεί.
5. Αξιολόγηση
Εφαρμογή των επιλεγμένων λύσεων. Έτσι συλλέγονται στην πράξη πληροφορίες για τις συνέπειες της λύσης αυτής και ανάλογα με την αξιολόγηση παραμένει κανείς στην ίδια λύση ή επιλέγει άλλη (Fliegel και συν. 1998)